درماتیت دست یک گروه از اختلالات حاد و مزمن اگزمایی بسیار شایع است که نواحی پشت و روی پوست دست را درگیر می‌کند. درماتیت دست به نام اگزما نیز شناخته می‌شود که باید آن را درمان نمود و به جوان سازی پوست دست و شادابی آن کمک کرد.
چه کسانی به درماتیت دست مبتلا می‌شوند؟
درماتیت دست یک اختلال پوستی شایع (خصوصا در بین خانم‌های جوان) است که ۲۰ تا ۳۵ درصد از موارد درماتیت پوستی را به خود ختصاص می‌دهد. این مشکل ممکن است در هر سنی از جمله خردسالی، بروز کند. این مشکل خصوصا در بین افرادی که سابقه‌ی ابتلا به اگزمای آتوپیک را دارند، بیشتر شایع است.
درماتیت دست همچنین در بین کارکنان مشاغل خاصی، بیشتر شایع است، از جمله کارهایی مانند تمیزکاری، پذیرایی، فلز‌کاری، آرایش مو، مراقبت‌های بهداشتی و کار مکانیکی. علت این امر، این است که در این مشاغل دست فرد با مواد محرک پوست تماس پیدا می‌کند. البته، آلرژی به برخی مواد خاص نیز می‌تواند باعث درماتیت پوست دست شود.
علت بروز درماتیت دست چیست؟
درماتیت یا اگزمای دست معمولا بر اثر ترکیبی از عوامل ایجاد می‌شود، از جمله:
- ژنتیک و عوامل ناشناخته (درماتیت دست ارثی)
- آسیب (درماتیت تماسی تحریکی)
- واکنش سیستم ایمنی بدن (درماتیت تماسی آلرژیک)
اگزما یا درماتیت دست که معمولا به علت انجام کار خاصی ایجاد می‌شود و با انجام آن کار شدت می‌یابد،درماتیت شغلی نامیده می‌شود.
محرک‌های پوستی که می‌توانند باعث اگزما پوستی شوند عبارتند از: آب، پاک کننده‌ها، حلال‌ها، مواد اسیدی، مواد قلیایی، سرما، گرما و سایش. این عوامل باعث آسیب به لایهی شاخی پوست (اِستراتوم کورنِئوم) می‌شود و سلول‌های چربی روی سطح پوست را از بین می‌برد و در نتیجه عملکرد این لایهی محافظ پوست را دچار اختلال می‌کند. از دست دادن آب بدن و التهاب نیز موجب صدمه‌ی بیشتر به لایهی محافظ، روی سطح پوست می‌شود.
آلرژی تماسی در واقع نوعی یک واکنش حساسیتی تاخیری است که موجب قرار گرفتن سلول‌ها در فاز برانگیختگی و فاز حافظه می‌شود و در نتیجه لنفوسیت‌های T، تحریک شده و ماده‌ی سیتوکسین ترشح می‌شود.
علائم بالینی درماتیت دست چیست؟
درماتیت دست ممکن است روی پوست کف دست یا پشت دست یا هر دو ایجاد شود. قسمتی از پوست که دچار درماتیت شده معمولا خارش زیاد دارد، اغلب می‌سوزد و گاهی اوقات نیز دردناک است. این عارضه دارای فاز‌های مختلفی از جمله حاد، عود مجدد و مزمن است.
درماتیت حاد دست با علائم زیر بروز می‌کند:
- لکه، جوش یا پلاک‌های قرمز رنگ
- تورم
- تاول و ترشح مایع از پوست
- ترک حوردن پوست
درماتیت مزمن با علائم زیر مشخص می‌شود:
- خشکی و پوسته‌پوسته شدن
- چرمی‌شدن پوست (ضخیم شدن پوست بر اثر خارش)
درماتیت دست دارای علل و علائم بالینی مختلفی می‌باشد.
درماتیت آتوپیک
درماتیت آتوپیک دست براثر ضعف بنیادی در عملکرد لایهی محافظ پوست، ایجاد می‌شود و بر اثر تماس با محرک‌های پوستی نیز تحریک می‌شود. درماتیت آتوپیک ممکن است کف دست یا پشت هر دو دست را درگیر کند. این درماتیت ممکن است به شکل اگزما پوستی قرصی شکل باشد. احتمال بروز اگزما در سایر نقاط بدن مانند پاها، ساعد و بازوها و محل‌های خم شدن و تاخوردگی پوست در بدن، وجود دارد.
درماتیت نومولار
درماتیت نومولار که با نام‌های درماتیت دیسکی یا سکه‌ای نیز شناخته می‌شود، اغلب پوست پشت دست و انگشتان را درگیر می‌کند و نواحی از پوست که دچار اگزما شده اند به صورت مدور و با مرز مشخص هستند. سایر قسمت‌های بدن ممکن است درگیر بشوند یا نشوند.
درماتیت تاولی یا Dyshidrotic
درماتیت Dyshidrotic که با نام‌های pompholyx و cheiropompholyx نیز شناخته می‌شود موجب تشکیل تاول‌هایی به رنگ پوست در کف و کناره‌های دست شده که به شدت خارش دارند. علائم مشابه با علائم دست، معمولا در کف پاها نیز ایجاد می‌شود. احتمال آن وجود دارد که این نوع درماتیت بر اثر تحریک پوستی ناشی از فشار روانی و عرق کردن زیاد، ایجاد شود.
درماتیت عود کننده‌ی مزمن سلول‌های سنگفرشی پوست
در ماتیت عود کننده‌ی مزمن سلول‌های سنگفرشی پوست به شکل تاول‌های مسطح، یکی از الگوهای شایع اگزمای پوستی در کف دست و انگشتان است. این نوع درماتیت دارای دوره‌های حاد است که در آن تاول‌های پوستی ایجاد می‌شوند و به دنبال آن دوره‌های مزمن خشک شدن و پوسته‌پوسته شدن پوست می‌آیند.
درماتیت هیپر کراتوتیک (Hyperkeratotic)
درماتیت هیپرکراتوتیک دست، نوعی درماتیت مزمن، خشک و غیرالتهابی کف دست است. این درماتیت می‌تواند شبیه به پسوریازیس کف دست باشد، اما میزان قرمزی پوست در این حالت کمتر است و مرز ضایعه‌های پوستی کمتر مشخص است.
درماتیت نوک انگشتان
در این حالت، درماتیت دست به نوک یکی یا تعداد بیشتری از انگشتان محدود می‌شود.
درماتیت تماسی تحریکی
درماتیت تماسی تحریکی در اغلب موارد در دست‌ها ایجاد می‌شود و دلیل این مساله این است که دست‌ها در حین کار مرتبا مرطوب می‌شوند و با محرک‌های پوستی در تماس هستند. ناحیه‌ی بین انگشتان، اولین جایی است که معمولا درماتیت در آن بروز می‌کند و سپس التهاب دست به انگشتان و پشت دست و مچ دست گسترش پیدا می‌کند. درماتیت تماسی تحریکی معمولا در کف دست ایجاد نمی‌شود.
- درماتیت تماسی تحریکی حاد بر اثر آسیب دیدن پوست ایجاد می‌شود که اغلب ناشی از برخورد با محرک‌های شدید پوستی مانند اسید‌ها و قلیا‌ها در محیط‌های کاری می‌باشد.
- قرار گرفتن مکرر در معرض تحریک کننده‌های خفیف مانند آب، صابون و شوینده‌ها باعث بروز درماتیت تماسی تحریکی مزمن و فزاینده می‌شود.
درماتیت تماسی آلرژیک
ممکن است تشخیص درماتیت تماسی آلرژیک از درماتیت تماسی تحریکی و درماتیت بنیادی (ژنتیکی) بسیار مشکل باشد. در حدود ۳۰ آلرژن معمول و شایع وجود دارند و تعداد آلرژن‌های غیر معمول یا نادر نیز بی‌نهایت است. آلرژن‌های معمول، شامل نیکل، عطر‌های مختلف، مواد شتاب دهنده‌ی لاستیک ( در دستکش‌ها) و پارا فنیلن دی آمین (مواد موجود در رنگ مو) می‌شود. نشانه‌های درماتیت تماسی آلرژیک بستگی به نوع آلرژن دارد، اما معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
- عود کردن و شدت گرفتن اگزما به صورت دوره ای که همراه با انجام دادن کار خاص یا قرار گرفتن در یک مکان خاص می‌باشد.
- ضایعات پوستی که شکل آن‌ها و نحوه توزیع آن‌ها روی پوست نامتقارن است.
- وجود یک مرز مشخص برای ضایعه پوستی، به طور مثال جای دستبند یا لبه‌ی دستکش آشپزخانه روی مچ دست.
عوارض درماتیت دست چیست؟
- عفونت باکتریایی (استافیلوکوک و/یا استرپتوکوک‌ها) که باعث جوش و تاول چرکی، پوسته‌پوسته شدن و درد می‌شود.
- درماتیت نوک انگشتان می‌تواند باعث تغییر شکل ناخن‌ها شود.
- درماتیت می‌تواند به سایرنواحی بدن مانند ساعد و پاها گسترش پیدا کند.
درماتیت دست چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص درماتیت دست معمولا بسیار ساده است و نوع درماتیت بر اساس سابقه‌ی بیمار و نتایج معاینه و با توجه به موارد زیر تعیین می‌شود:
- حاد یا مزمن بودن درماتیت یا عود مکرر آن
- سابقه‌ی بیمار در بیماری‌های پوستی
- وجود درماتیت در سایر نواحی بدن (غیر از دست)
تشخیص‌های افتراقی شامل موارد زیر می‌شود:
- کهیر پوستی، به عنوان مثال ناشی از تماس با دستکش لاتکس ( سرخی پوست و خارش و تورم پوست که به سرعت ایجاد می‌شود و ظرف یک ساعت برطرف می‌شود)
- درماتیت تماس با پروتئین که در اغلب موارد در کارکنان شرکت‌های مواد غذایی ایجاد می‌شود (ترکیبی از کهیر و درماتیت که بر اثر واکنش به گوشت ایجاد می‌شود)
- پسوریازیس (ضایعه‌های پوستی ناشی از پسوریازیس هم شکل هستند، مرز آن‌ها روی پوست کاملا مشخص است، قرمز هستند و به صورت پوسته‌های قرمز رنگ می‌باشند)
- عفونت قارچی دست (Tinea Manuum) (ممکن است تنها در یک طرف بدن ایجاد شود و نامتقارن باشد و باعث پوسته‌پوسته شدن محیطی شود)
در بیمارانی که یه درماتیت مزمن مبتلا هستند ممکن است برای تشخیص نوع آلرژنی که به آن حساست دارند، تست آلرژی یا پچ تست انجام شود.
روش‌های درمان درماتیت دست چیست؟
افرادی که به هر نوعی از درماتیت دست مبتلا هستند لازم است اقدامات زیر را جهت درمان اگزما انجام دهند:
- تماس پوستی با عامل محرک را به حداقل برسانید – حتی آب
- در هنگام شستن دست‌ها از شوینده‌ی غیر صلبونی استفاده کنید، دستان خود را به خوبی بشویید و بعد از آن دست خود را به طور کامل خشک کنید.
- از تماس با آلرژن‌هایی که پس از پچ تست تعیین شده‌اند، اکیدا خودداری کنید.
- در هنگام انجام هر کاری، دستکش محافظ مخصوص همان کار را بپوشید.
- قبل از رفتن به مدرسه یا محل کار به دستان خود نرم کننده‌ی قوی بزنید و بر از هر بار شستن دست یا خشک شدن پوست، دوباره به دست خود نرم کننده بزنید (ممکن است برای این منظور لازم باشد ۱۰ تا ۲۰ بار در روز کرم بزنید)
دستکش‌های وینیل (دستکش آزمایشگاهی) معمولا کمتر از دستکش‌های لاستیکی آشپزخانه ایجاد حساسیت آلرژیکی می‌کنند.
- این دستکش‌ها باید کاملا تمیز باشند و سوراخ نباشند.
- برای مدت زمان طولانی نباید این دستکش‌ها را پوشید.
- در نظر داشته باشید که عرق کردن دست در این دستکش‌ها باعث شدید شدن درماتیت دست می‌شود.
- دستکش‌های دولایه یا دستکش‌هایی که آستر کتانی دارند موجب راحتی بیشتر شما می‌شوند.
استفاده از پمادهای موضعی استروئیدی باعث کاهش التهاب پوست می‌شود.
- برای پشت دست از پماد استروئیدی نسبتا قوی و برای کف دست از پماد استروئیدی بسیار قوی استفاده می شود.
- برای درماتیت حاد و تاولی استفاده از فرمولاسیون کرم، و برای درماتیت مزمن استفاده از فرمولاسیون پماد بهتر است.
- این پماد‌ها یا کرم‌ها باید یک یا دو بار در روز روی نقاطی از پوست که دچار درماتیت شده، مالیده شوند و این کار تا چند هفته ادامه پیدا کند و پس از این مدت یا مصرف دارو قطع می‌شود و یا تعداد دفعات مصرف آن کاهش می‌یابد.
در صورت بروز عفونت احتمالا نیاز به مصرف آنتی بیوتیک خوراکی است که معمولا در این موارد داروی فلوکلوگزاسیلین تجویز می‌شود.
درماتیت بسیار شدید با مصرف داروهای پردنیزولون (استروئید‌های سیستمیک) به مدت ۲ تا ۴ هفته، درمان می‌شود.
درماتیت‌های مزمن و مقاوم به درمان با فتو‌تراپی یا رده‌ی دوم از داروهای درمانی درماتیت، درمان می‌شوند از جمله: آزاتیوپرین(azathioprine)، متوترکسات(methotrexate)، سیکلوسپورین(ciclosporin) و آلیترتینوئین (alitretinoin).
چگونه می‌توان از درماتیت دست پیشگیری کرد؟
با پیگیری مداوم درمان اگزما و حفاظت از پوست در مقابل محرک‌ها، می‌توان از بروز مجدد درماتیت تماسی تحریکی جلوگیری کرد. بسیار مهم است که افراد مبتلا به درماتیت آتوپیک (اگزما) از مواردی که می‌تواند ریسک بروز درماتیت را داشته باشد آگاه باشند و خصوصا در هنگام انتخاب شغل خود این موارد را در نظر بگیرند.
وضعیت احتمالی بیمار در آینده چگونه است؟
با انجام درمان کامل و کنترل مناسب، درماتیت هند به طور کامل از بین می‌رود و پست شما بهبود می‌یابد. در صورت بروز درماتیت، گرفتن چند روز مرخصی از محل کار می‌تواند مفید باشد. اما در صورتی که درماتیت ناشی از عوامل محرک در محل کار بسیار شدید باشد، ممکن است تا چند هفته یا چند ماه، امکان بازگشت به محل کار وجود نداشته باشد و در مواردی لازم است شخص شغل خود را عوض کند.
چربی پوست دست با بالا رفتن سن تحلیل می‌رود و دست‌هایی لاغر و استخوانی به جا می‌ماند که رگ‌های برجسته‌ی روی آن جلب توجه می‌کند. لکه‌های پیری، خطوط ظریف و چین و چروک‌هایی که پی‌آمد سال‌ها تابش متمادی خورشید بر دست‌ها و تحمل تغییرات جوی است؛ به علاوه فشار فیزیکی نیز شکل و نرمی دست‌ها را تغییر می‌دهد. نخستین نشانه‌های پیری غالباً روی دست‌ها نمودار می‌شود. خوشبختانه عمل‌ها و درمان‌های پوستی مختلفی برای جوانسازی پوست دست وجود دارد. تقبل هزینه جوان سازی دست معمولاً با بهره‌گیری از ترکیبی از درمان‌های لیزر، پی آر پی (تزریق پلاسمای سرشار از پلاکت) و تزریق ژل و چربی انجام می‌شود.