قرص دوفاستون حاوی دارویی به نام دیدروژسترون (Dydrogesterone) است. دیدروژسترون نوعی هورمون مصنوعی است که بسیار شبیه هورمون "پروژسترون" ساخته شده توسط بدن می باشد. از دوفاستون برای درمان بیماری هایی که ناشی از فقدان یا کمبود پروژسترون می باشند استفاده می گردد؛ بیماری هایی مانند اختلالات قاعدگی، قاعدگی دردناک، سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، خونریزی غیر طبیعی رحم و همچنین درمان اندومتریوز و برخی موارد ناباروری. این دارو را می‌توان به تنهایی یا همراه با هورمون استروژن استفاده کرد.
موارد کاربرد قرص دوفاستون:
از جمله موارد کاربرد قرص دوفاستون می توان به موارد زیر مورد اشاره کرد:
- در زمانی‌که بدن به اندازه‌ی کافی پروژسترون تولید نمی‌کند و دچار کمبود پروژسترون می باشد؛
- برای تسکین و درمان اندومتریوز (یک اختلال ناشی از رشد بافت اندومتر رحم در خارج از رحم)؛
-برای درمان ناباروری به علت کمبود پروژسترون؛
-برای کنترل سیکل‌های نامنظم قاعدگی؛
-برای تسکین علائم سندروم پیش از قاعدگیPMS)؛
-برای درمان آمنوره و شروع مجدد سیکل‌های قاعدگی که قبل از یائسگی متوقف شده‌اند؛
-برای متوقف کردن و یا جلوگیری از خونریزی‌های قاعدگی غیر منتظره‌ی سنگین یا طولانی (اغلب قبل از شروع یائسگی)؛
-جایگزین کمبود پروژسترون در بارداری جهت درمان لکه بینی یا خونریزی حاصل از بارداری و یا پیشگیری از موارد تهدید به سقط بخصوص در سه ماهه اول بارداری؛
یکی دیگر از موارد کاربرد قرص دوفاستون، درمان علائم یائسگی (با روش هورمون درمانی جایگزین یا HRT) می باشد. قرص دوفاستون به تنهایی یا همراه با هورمون استروژن، برای درمان علائم یائسگی استفاده می‌شود.
نحوه عملکرد دوفاستون:
همانطور که گفته شد دوفاستون برای درمان مشکلات ناشی از کمبود پروژسترون در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این هورمون به طور معمول از زمان بلوغ تا یائسگی در تخمدان ها تولید می‌شود. پروژسترون مصنوعی موجود در دوفاستون (دیدروژسترون)، جایگزین کمبود این هورمون می‌باشد. در بدن یک زن، پروژستروژن معمولاً در مقابل هورمون زنانه دیگری به نام استروژن بالانس می‌شود. پزشک ممکن است این دارو را همراه داروهای استروژنی تجویز کند تا تعادل مناسب هورمون‌ها بدست آید. استروژن داروی مؤثر در درمان عوارض یائسگی است اما برای برخی از زنان یائسه، مصرف هورمون استروژن به تنهایی می‌تواند باعث ضخیم شدن غیر طبیعی لایه‌ی داخلی رحم (اندومتر) شود. مصرف قرص دوفاستون به عنوان بخشی از چرخه ماهانه، باعث جلوگیری از ضخیم شدن لایه‌ی داخلی رحم می گردد.
موارد منع مصرف دوفاستون:
در صورت مصرف قرص دوفاستون به تنهایی، قبل از مصرف دارو باید از بی خطر بودن این دارو اطمینان حاصل کنید. مصرف دوفاستون در موارد زیر توصیه نمی‌شود:
- در صورت وجود توموری که توسط پروژستروژن ها حادتر می گردند (مانند مننژیوم)؛
- در صورت داشتن قاعدگی‌های نامنظم یا غیر‌طبیعی و سنگین که علت مشخصی ندارند، که در این صورت باید قبل از شروع مصرف این دارو، علت خونریزی مشخص شده باشد؛
- داشتن حساسیت به هر یک از مواد تشکیل دهنده‌ی دوفاستون؛
- در صورت ابتلا به افسردگی؛
- داشتن مشکلات کبدی؛
- در صورت وجود یک مشکل خونی نادر ارثی به نام "پورفیری".
نکات قابل توجه هنگام مصرف قرص دوفاستون:
- در صورت ایجاد خونریزی واژینال غیرمنتظره یا لکه بینی در اثر مصرف قرص دوفاستون، نگران نباشید. این مسأله در اولین ماه های مصرف این دارو طبیعی است. با این‌حال، اگر خونریزی مکرر داشتید یا باعث پریشانی و نگرانی تان شد، با پزشکتان در این رابطه مشورت کنید. اما اگر لکه بینی تان حتی بعد از توقف درمان و یا بیش از چند ماه طول، کشیده است، باید حتما به پزشک مراجعه نمایید.
- ممکن است بعد از مصرف قرص دوفاستون، کمی احساس خواب‌آلودگی یا سرگیجه داشته باشید که این حالت بیشتر در چند ساعت اول پس از مصرف رخ می‌دهد. در صورت احساس خواب آلودگی، تا زمان برطرف نشدن این حس، از رانندگی و استفاده از وسایل تیز و خطرناک اجتناب کنید.
- دوفاستون حاوی لاکتوز (قند شیر) است. در صورتی که سابقه‌ی عدم تحمل لاکتوز دارید یا نمی‌توانید آن را هضم کنید، قبل از مصرف این دارو با پزشک خود مشورت کنید.
- قرص دوفاستون درکودکان و نوجوانان پیش از سن بلوغ، تجویز نمی گردد زیرا ایمن و مؤثر بودن این دارو هنوز در افراد جوان 12 تا 18 ساله شناخته شده نیست.
- قرص دوفاستون در افراد مسن تر (بیش از 65 سال)، می‌تواند برای HRT (هورمون درمانی) مورد استفاده قرار گیرد.
- در صورت استفاده بیش از حد قرص دوفاستون (حتی توسط کودکان)، احتمال ایجاد آسیب، بسیار بعید است و درمان خاصی لازم نیست. اما ممکن است احساس تهوع، خواب‌آلودگی، سرگیجه یا استفراغ کنید که در صورت نگرانی، می توانید با پزشک خود مشورت کنید.
- در صورت فراموش کردن مصرف قرص خود در یک روز و در صورتی که کمتر از 12 ساعت از زمان مصرف آن می گذرد، آن را بخورید و قرص بعد را در زمان عادی مصرف کنید. اگر بیش از 12 ساعت از زمانی‌که باید قرص خود را مصرف می‌کردید، گذشته است، قرص فراموش شده را نخورید و قرص بعد را در زمان معمول مصرف کنید و برای جبران دوزهای فراموش شده، دوز دوبرابر مصرف نکنید. در صورت فراموش کردن مصرف قرص در یک وعده، احتمال لکه بینی یا خونریزی نامنظم وجود دارد. حتما قبل از متوقف کردن مصرف دوفاستون، پزشک تان را مطلع کنید.
تأثیر مصرف قرص دوفاستون بر باروری، بارداری و شیردهی:
تأثیر دوفاستون بر باروری:
هیچ شواهدی مبنی بر کاهش میزان باروری در اثر مصرف دیدروژسترون (موجود در قرص دوفاستون) وجود ندارد، بلکه حتی در مواردی مانند درمان بی‌نظمی قاعدگی در بیماریتخمدان پلی کیستیک، درمان کمبود پروژسترون در پیشگیری از سقط های مکرر و بهبود فاز لوتئال در درمان های ناباروری، ممکن است باعث بهبود قدرت باروری در زنان نابارور گردد.
تأثیر دوفاستون بر بارداری:
تاکنون هیچ نشانه‌ای از مضر بودن مصرف دیدروژسترون در دوران بارداری وجود نداشته است. در مطالعات، گزارش شده است که در کودکانی که مادران آن‌ها از پروژسترون های صناعی در دوران بارداری استفاده کرده اند، ممکن است خطر ابتلا به هیپوسپادیا (نقص مادرزادی در آلت تناسلی پسران شامل باز شدن مجرای ادرار در پایین‌تر از محل طبیعی خود) در کودکانی که مادران آن‌ها از پروژسترون های صناعی در دوران بارداری استفاده کرده اند، افزایش یابد. اما با این حال ار آنجایی که اینکه عوامل بسیار دیگری در دوران بارداری ممکن است باعث ایجاد این مشکل شوند، هیچ نتیجه‌ی قطعی در مورد سهم دیدروژسترون در ایجاد هیپوسپادیا وجود ندارد. مطالعات بالینی انجام شده بر روی تعداد محدودی از زنان باردار که در سه ماهه‌ی اول بارداری تحت درمان با دیدروژسترون قرار گرفتند، هیچ افزایش خطری را نشان نداد. هیچ اطلاعات اپیدمیولوژیک دیگری تاکنون موجود نیست. حتی شرکت سازنده این دارو، مصرف آن را برای درمان موارد تهدید به سقط و پیشگیری از سقط عادتی (سقط مکرر) پیشنهاد داده است. اثرات مضر این دارو، فقط در صورت مصرف بیش از حداکثر مقدار مجاز در بارداری دیده شده است. در نتیجه دیدروژسترون اگر به درستی و توسط پزشک تجویز شود، می‌تواند در دوران بارداری مورد استفاده قرار گیرد. اگر باردار شدید یا فکر می‌کنید ممکن است باردار باشید، با پزشکتان در مورد عوارض و مزایای مصرف دوفاستون صحبت کنید.
تأثیر دوفاستون بر شیردهی:
در صورت تغذیه کودکتان با شیر مادر، از مصرف قرص دوفاستون اجتناب کنید. هنوز اطلاعات مشخصی از انتقال دوفاستون به شیر مادر و تاثیر آن بر کودک در دست نیست اما مطالعات بر روی سایر پروژسترون ها نشان می‌دهد مقادیر اندکی به شیر مادر منتقل می‌شود.
نحوه مصرف دوفاستون:
نحوه مصرف دوفاستون باید دقیقاً بر اساس دستور پزشک باشد و در صورتی که در مورد نحوه‌ی مصرف آن مطمئن نیستید، باید حتما با پزشکتان یا پزشک داروساز داروخانه مشورت کنید. دوز مصرفی دوفاستون، با توجه به مشکل شما توسط پزشک تجویز خواهد شد. در صورت مصرف قرص دوفاستون، باید به طور منظم (حداقل یک بار در سال) توسط پزشکتان ویزیت شوید. پزشک ممکن است بخواهد بررسی‌های پزشکی، از جمله آزمایشات پستان و پاپ اسمیر را انجام دهد.
از جمله دیگر موارد قابل توجه در مورد نحوه مصرف دوفاستون، ضرورت خوردن قرص با آب می باشد. شما می‌توانید قرص دوفاستون را با یا بدون غذا مصرف کنید. اگر باید بیش از یک قرص در طول روز مصرف کنید، آن‌ها را به طور مساوی پخش کنید، به عنوان مثال، اگر روزانه دو قرص برایتان تجویز شده‌است یک قرص را در صبح و یک قرص را عصر مصرف کنید. سعی کنید قرص خود را هر روز در همان زمان مصرف کنید. بدین طریق اطمینان حاصل خواهد شد که همواره مقدار ثابتی از دارو در بدن شما وجود دارد. همچنین این مسأله مانع از فراموش کردن مصرف قرص هایتان می گردد. خط وسط روی هر قرص فقط برای کمک به شکستن قرص است و این موضوع نباید بدین منظور تلقی شود که باید نیمی از قرص استفاده شود.
عوارض قرص دوفاستون:
دوفاستون نیز مانند تمام داروها ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشد، اگرچه ممکن است همواره همه عوارض آن بروز نکند. در ادامه به برخی از عوارض قرص دوفاستون اشاره می کنیم.
شایع ترین عوارض قرص دوفاستون (کمتر از ۱ در ۱۰ نفر):
- سردرد؛
- میگرن؛
- تهوع؛
- درد خفیف در یک یا هر دو پستان؛
- قاعدگی‌های دردناک، سنگین و نامنظم؛
- قطع قاعدگی یا خونریزی قاعدگی کمتر از حد معمول.
- عوارض ناشایع قرص دوفاستون (کمتر از ۱ به ۱۰۰ نفر):
- افزایش وزن؛
- بثورات، خارش شدید یا کهیر؛
- احساس افسردگی؛
- احساس سرگیجه؛
- استفراغ.
عوارض نادر قرص دوفاستون (کمتر از ۱ در ۱۰۰۰ نفر):
سطوح پایین گلبول قرمز (کم خونی همولیتیک)؛
- واکنش‌های حساسیت؛
- احتباس مایع (یعنی بدن آب را بیشتر از حد معمول در خود نگه می‌دارد)؛
- تورم پستان؛
- احساس خواب آلودگی؛
- افزایش اندازه‌ی تومورهای تحت تاثیر پروژسترون (مانند مننژیوم) .
- در صورتی که متوجه یکی از علائم زیر شدید، مصرف دوفاستون را متوقف کرده و بلافاصله به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است نیاز به درمان فوری پزشکی داشته باشید:
- واکنش های آلرژیک که ممکن است از دیگر عوارض قرص دوفاستون باشد، می تواند به صورت دشواری در تنفس یا واکنش های کلی تر مانند احساس بیماری، شروع بیماری، اسهال یا فشار خون پایین بروز نماید؛
- تورم پوستی در اطراف صورت و گلو که ممکن است موجب مشکل در تنفس گردد (آنژیوادما)؛
- مشکلات کبدی: علائم ممکن است شامل زرد شدن پوست یا چشم (زردی)، احساس خستگی عمومی با درد شکم یا سایر تغییرات مربوط به کبد باشد؛
شرایط نگهداری دوفاستون:
قرص دوفاستون باید دور از دسترس کودکان باشد. از مصرف قرص‌ها بعد از تاریخ انقضای درج شده روی آن ها، پرهیز کنید. داروها نباید از طریق فاضلاب یا زباله های خانگی دفع شوند. قرص‌های استفاده نشده را به داروخانه ببرید و در خانه نگه ندارید. این دارو به هیچ شرایط نگهداری خاصی نیاز ندارد زیرا دوفاستون حاوی ماده‌ی فعال داروی دیدروژسترون است.
ترکیبات قرص دوفاستون:
هر قرص دوفاستون حاوی 10 میلی‌گرم دیدروژسترون است. مواد تشکیل دهنده‌ی دیگر این قرص عبارتند از: لاکتوز مونوهیدرات، هیپرملوئوز، نشاسته‌ی ذرت، سیلیس بدون آب کلوئیدی، استئارات منیزیم و ماگروگل 400. رنگ مورد استفاده در این دارو، دی اکسید تیتانیوم (E171) است. قرص دیدروژسترون با نام تجاری دوفاستون توسط شرکت Abbott تولید شده است.