می‌دانیم زیبایی ظاهری در زنان از جمله مسائل مهم در زندگی روزمره آنها می‌باشد. یکی از معظلات پرمویی ورویش موهای زائد (هیرسوتیسم) در زنان است که احتمال دارد با بیماری همراه باشد. من، دکتر مسروره حسینی، در این مقاله از مجله سلامتی هلثیوم با شما هستم، تا این بیماری را بهتر بشناسیم و روشهای درمان آن‌را با هم دنبال کنیم.
هیرسوتیسم، مشکلی هورمونی و زیبایی
هیرسوتیسم وجود موی زیاد، با الگوی مردانه در صورت و بدن تعریف می‌شود و بین ۵ تا ۱۰ درصد زنان را در سن تولیدمثل درگیر می‌کند. هیرسوتیسم می‌تواند نشانه اولیه و یا تنها نشانه ازدیاد هورمون مردانه باشد و معمولاً در نتیجه عدم تخمک‌گذاری مزمن ایجاد می‌شود. ویریلیزاسیون شامل نشانه‌ها و علائم ناشی از افزایش بیشتر هورمون مردانه است که عبارتند از، بم شدن صدا، کوچک شدن پستان، تغییر شکل بدن. ویریلیزاسیون بیماری نادری می‌باشد.
هیرسوتیسم هم یک مشکل هورمونی و هم یک مشکل زیبایی است. موی زیاد بر روی صورت، سینه و شکم برای بیمار ناراحت کننده و موجب نگرانی می‌باشد. در صورت احتمال وجود بیماری، زمینه‌ای موثر بر عملکرد جنسی و باروری می‌شود.
مو یک مشخصه در پستانداران بوده و دارای طیف وسیعی از عملکرد از جمله تنظیم دما، حفاظت فیزیکی، فعالیت حسی و تعاملات اجتماعی می‌باشد. برای رشد موی جنسی هورمون مردانه مورد نیاز می‌باشد. تعداد نهایی پیاز موی هر شخص از هفته ۲۲ حاملگی مشخص می‌شود و بعد از آن هیچ پیاز مویی به وجود نمی‌آید. تراکم پیاز مو در پوست صورت تفاوت قابل ملاحظه‌ای بین زن و مرد ندارد. ولی گروه‌های نژادی و قومیتی از این نظر تفاوت زیادی با یکدیگر دارند، زنان نژاد زرد و سرخ پوست عموماً موی بدن کمی دارند، ولی در زنان نژاد مدیترانه به طور معمول موی بدن افزایش یافته است.
چرخه رشد مو
رشد مو به صورت چرخه‌ای است و از سه مرحله مجزا تشکیل شده است:
- مرحله خاموشی
- مرحله رشد
- مرحله برگشت
در مرحله خاموشی مو نسبتاً کوتاه بوده و بسیار سست به پیاز متصل می‌باشد.
با شروع مرحله رشد، مو به سمت پوست فشار می‌آورد و ارتباط نازک موی قبلی را از بین برده و باعث ریزش موی قبلی می‌شود. طول مو عمدتاً توسط مدت مرحله رشد تعیین می‌شود، که معمولا برای مدت ۲ تا ۵ سال در این مرحله باقی می‌ماند. به طور معمول موهای ناحیه سر با یکدیگر هماهنگی ندارند. به همین دلیل همیشه به نظر می‌رسد که موی سر در حال رشد است. اگر درصد بیشتری از موها با یکدیگر هماهنگ عمل کنند و به طور همزمان وارد مرحله خاموشی شوند، ممکن است ریزش قابل ملاحظه‌ای رخ دهد. این وضعیت در زمان حاملگی یا در اثر مصرف بعضی داروها و بیماری‌های تب‌دار ممکن است ایجاد شود.
موها می‌توانند به اشکال کرکی، ظریف، نرم، کوتاه و فاقد رنگدانه یا به صورت ترمینال، انتهایی، طویل، خشن و رنگدانه‌دار باشند. بعضی عوامل ممکن است باعث افزایش موهای کرکی شوند. از جمله داروهای فنی توئین و ماینوکسیدیل و یا بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید، بی‌اشتهایی عصبی و سوءتغذیه.هیرسوتیسم نشانه تبدیل موهای کرکی به موهای ترمینال است.
کنترل رشد مو
سرنوشت فولیکول مو به سلامت و عملکرد پیاز مو بستگی دارد. آسیب شدید یا تخریب پیاز مو مثلاً در اثر الکترولیز یا برداشت مو با لیزر منجر به از بین رفتن دائمی مو می‌شود. موی جنسی مویی است که به هورمون‌های جنسی پاسخ می‌دهد و عمدتاً بر روی صورت، سینه، قسمت تحتانی شکم، ناحیه شرمگاهی وزیربغل رشد می‌کند. در این نواحی هورمون مردانه سبب ایجاد موهای ضخیم‌تر، طویل‌تر و تیره‌تر می‌شود. پس از آن در چرخه‌های متداول خود شامل خاموشی، رشد و برگشت را طی می‌کند. حتی اگر غلظت‌های بالای هورمون مردانه ادامه نداشته باشد، این ویژگی خود را از دست نمی‌دهد.
هورمون مردانه موجب تحریک رشد، افزایش قطر و رنگدانه دارشدن مو می‌شود. البته موهای سر استثنا بوده و هورمون مردانه مدت زمان رشد را در آنها کاهش می‌دهد. هورمون زنانه عملی خلاف هورمون مردانه دارد و عموماً منجر به رشد آهسته‌تر، موهای ظریف‌تر و روشن‌تر می‌شوند. در زمان حاملگی که هورمون زنانه افزایش می‌یابد، هماهنگی بین پیازهای مو افزایش می‌یابد و منجر به دوره‌های رشد و سپس ریزش می‌شود.
مطالعات انجام گرفته بر روی اثرات اخته کردن در جنس نر، نشان دهنده یک ویژگی مهم و تشخیصی برای رشد مو هستند. در صورتیکه اخته شدن پیش از بلوغ صورت گرفته باشد، ریش یا دیگر موهای جنسی رشد نمی‌کند. ولی اگر فرد پس از تکمیل بلوغ اخته شده باشد، ریش و موهای جنسی به رشد خود ادامه می‌دهد. گرچه سرعت رشد و قطر آنها کمتر است ولی اختلالات هورمونی می‌توانند بر رشد موهای جنسی و غیرجنسی تاثیر گذارند. رشد مو در بیماران کم‌کاری هیپوفیز کاهش می‌یابد.
کم‌کاری تیروئید گاهی با ریزش مو در سر، ناحیه زیر بغل، ناحیه شرمگاهی و به طرزی جالب در یک سوم خارجی ابروها همراه است. پرکاری تیروئید عموماً منجر به تشکیل موهای ظریف‌تر می‌شود که به آسانی می‌ریزند. عوامل دیگری از قبیل دمای موضعی پوست، جریان خون، خیز یا اِدِم نیز رشد موها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. موها در تابستان سریعتر از زمستان رشد می‌کنند. همچنین بیماری‌های سیستم عصبی و بعضی داروها موجب رشد مو می‌شوند.
هیرسوتیسم یا افزایش موهای زائد نشانه تعامل بین سطح خونی، هورمون مردانه و حساسیت پیاز مو می‌باشد. منشاء هورمون مردانه غده فوق کلیوی و تخمدان‌ها می‌باشند.
علل شایع هیرسوتیسم
از جمله علل هیرسوتیسم: تومورهای ترشح کننده، هورمون مردانه، بیماری‌های غده فوق کلیوی، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک و گاهی هیرسوتیسم با علت نامشخص است. سندروم تخمدان پلی‌کیستیک، شایع‌ترین علت ازدیاد هورمون مردانه در زنان می‌باشد. در بیماران هیرسوتیسم با علت نامشخص به نظر می‌رسد افزایش حساسیت به هورمون مردانه علت افزایش موهای زائد می‌باشد. اکثریت زنان مبتلا به هیرسوتیسم دچار سندروم تخمدان پلی کیستیک یا هیرسوتیسم با علت ناشناخته هستند. ارزیابی بیمار از جهت آزمایش برای زنان مبتلا به هیرسوتیسم اهمیت داشته و برای ایشان توصیه می‌شود. به خصوص در زنان مبتلا به هیرسوتیسم متوسط یا شدید و هیرسوتیسم با شروع ناگهانی، سریعا پیشرونده ویا همراه با علائم و نشانه‌های ویریلیزاسیون یا مردانه شدن اندام ها، ولی ارزیابی متداول آزمایشگاهی زنان مبتلا به هیرسوتیسم خفیف نه لازم ونه مقرون به صرفه می‌باشد.
درمان هیرسوتیسم
درمان هیرسوتیسم باید معطوف به علت آن باشد. و همچنین باید توجه داشت که بیمار چقدر با این مسئله به عنوان مشکل روبه رو شده و اهداف باروری و درمانی او در مقابل هیرسوتیسم چیست. درمان باید در مورد تمام زنانی که خودشان را پرمو تصور می‌کنند، مد نظر گرفته شود.
اگر چه هیرسوتیسم را می‌توان با استفاده ازروشهای زیبایی، تراشیدن، کندن، استفاده از موبر و مواد از بین برنده مو کنترل کرد. ولی در اکثر زنان مبتلا به هیرسوتیسم، تولید هورمون مردانه افزایش یافته و اگر درمان در حد زدودن مو باشد، دوباره رشد می‌کند. در نتیجه تقریباً تمام بیمارانی که با هیرسوتیسم به پزشک مراجعه می‌کنند، نیازمند دارو درمانی هستند.
اندازه‌گیری سریال هورمون مردانه در طی درمان نه لازم و نه مفید است، ولی اگر هیرسوتیسم علی‌رغم درمان پیشرفت کند، باید انجام شود. با شروع درمان انتظار می‌رود موها ظریف‌تر، روشن‌تر و با رشد آهسته‌تر همراه باشد. همچنین از رویش موهای جدید جلوگیری شود. ولی نمی‌توان متوقع بود رشد مو به طور کامل متوقف یا حذف شود.
ممکن است تا شش ماه کاهش قابل ملاحظه‌ای در رشد مو مربوط با هیرسوتیسم اتفاق نیافتد، زیرا این زمان حدوداً نیمه عمر یک چرخه رشد فولیکول مو است. پس از ۶ ماه در صورتیکه بیمار ادعا کند نتیجه کافی به درمان هیرسوتیسم با توجه به داروهای مصرفی دیده نمی‌شود، می‌توان مقدار و نوع دارو را تغییر داد و یا یک داروی جدید را برای درمان هیرسوتیسم، مدنظر قرار داد. در حالت کلی درمان باید تا آخر عمر ادامه یابد، زیرا به ندرت مشکل به طور کامل برطرف می‌شود و امکان دارد بعد از قطع درمان عوارض هیرسوتیسم مجدد عود کند.
بیمارانی که قصد حاملگی دارند، از این قاعده استثنا دارند، زیرا اکثر این درمان‌ها از حاملگی جلوگیری می‌کند. و همچنین به دلیل اثرات مضر بر روی رشد و نمو جنسی جنین مذکر، استفاده از آنها در دوران حاملگی ممنوع می‌باشد. داروهای اصلی در این میان ضد بارداریهای خوراکی و داروهای ضد هورمون مردانه هستند.
الکترولیز یا لیزر برای درمان هیرسوتیسم
قبل از آنکه در مورد اثربخشی مصرف داروهای هیرسوتیسم قضاوت کرد، باید حداقل یک دوره درمان شش ماه مصرف طی شود. ممکن است در نهایت به از بین بردن دائمی مو با الکترولیز یا لیز نیاز باشد. ولی بهتر است تا هنگام سرکوب حداکثر هورمون‌ها با مصرف داروهای هیرسوتیسم، انجام عمل لیزر به تاخیر انداخته شود. الکترولیز برای مدتی بیش از صد سال به عنوان روشی برای از بین بردن دائمی موها مورد استفاده قرارگرفته است. در این روش از جریان متناوب با فرکانس بالا که موجب تخریب گرمایی پیاز مو می شود، استفاده می‌کنند.
اگرچه الکترولیز روش موثری برای از بین بردن دائمی مو می‌باشد. رشد مو در ۲۵ درصد زنان شش ماه پس از قطع درمان برمی‌گردد. الکترولیز می‌تواند موجب التهاب، قرمزی و در بعضی موارد تغییر رنگ پوست و ایجاد جوشگاه شود.
لیزر روش درمان دیگری برای هیرسوتیسم و از بین بردن پرموئی در افراد می‌باشد، که در این روش نور ضربان‌دار شدید برای تخریب پیاز مو استفاده می‌شود. این طول موجها به طور اختصاصی توسط رنگدانه مو جذب شده و پیاز مو را هدف قرار می‌دهند. نتیجه این درمان‌ها برای افراد با پوست روشن و موی سیاه بهتر می‌باشد. اکثر بیماران هیرسوتیسم برای رسیدن به نتایج دلخواه خود، نیازمند مجموعه‌ای از ۴ تا ۶ دفعه تکرار درمان، در بازه زمانی ۴ تا ۶ هفته هستند. بعد از تمام شدن دوره درمان، باید هر ۶ تا ۱۲ ماه، جهت زدودن موهایی که مجدداً رشد می‌کنند، عمل لیزر تکرار شود.
از همراهی شما برای آشنایی بیشتر با هیرسوتیسم سپاسگزاریم. در صورت هرگونه ابهام و سوالی که همچنان در فکر دارید می‌توانید در قسمت پائین همین پست با ما در میان گذارید.