افتادگی پلک یا در اصطلاح پزشکی پتوز یا بلفاروپتوز به وضعیتی گفته میشود که لبه پلک بالا بیفتد و پایین‌تر از حد عادی قرار بگیرد. افتادگی پلک در موارد شدید می‌تواند بخشی از مردمک چشم یا تمام آن را بپوشاند و دید را مختل کند.
پتوز می‌تواند یک یا هر دو چشم را درگیر کند و می‌تواند مادرزادی باشد یا به تدریج ظرف چند دهه ایجاد شود. افتادگی پلک گاهی اوقات مشکلی است که فقط تأثیر ناخوشایندی بر زیبایی ظاهری می‌گذارد و آسیبی به بینایی یا سلامتی فرد نمی‌زند. اما بعضی موارد افتادگی پلک می‌تواند نشانه هشدار ابتلا به عارضه‌ای جدی باشد که عضلات، عصب‌ها، مغز یا حفره چشم را درگیر کرده است. افتادگی پلکی که ظرف چند روز یا چند ساعت ایجاد میشود، بیشتر از افتادگی پلک تدریجی می‌تواند علامت ابتلا به عارضه‌ای جدی باشد.
علت افتادگی پلک
در این بخش با مهم‌ترین دلایل افتادگی پلک آشنا می‌شوید.
افتادگی پلک مادرزادی
نوزاد به دلیل مشکلات رشدی که عضله بالابرنده پلک فوقانی (عضله لواتور) را درگیر کرده است، با افتادگی پلک متولد میشود. تقریباً 70 درصد موارد افتادگی پلک مادرزادی فقط یک چشم را درگیر می‌کند. اگر پلک افتاده بخشی از میدان دید نوزاد را پوشانده باشد، جراحی باید در سن پایین برای اصلاح این مشکل و جلوگیری از نابینایی دائمی انجام شود.
افتادگی پلک ناشی از بالا رفتن سن یا پیری (پتوز آپونوروتیک)
پیری شایع‌ترین دلیل افتادگی پلک غیرمادرزادی است. افتادگی پلک ناشی از پیری در واقع پی‌آمد بلندمدت نیروی جاذبه و بالا رفتن سن است؛ اثرات پیری و نیروی جاذبه باعث کشیدگی بافت پهن و تاندون مانندی میشود که در بالا نگه داشتن پلک به عضله بالابرنده کمک می‌کند. هرچند افتادگی پلک ناشی از بالا رفتن سن معمولاً در هر دو پلک مشاهده میشود، اما گاهی میزان افتادگی یک چشم شدیدتر است.
میاستنی گراویس
افتادگی پلک می‌تواند یکی از اولین علائم میاستنی گراویس باشد؛ میاستنی گراویس اختلال نادری است که واکنش عضلات به عصب‌ها را تغییر می‌دهد. میاستنی گراویس باعث ضعف پیشرونده عضلات میشود و علاوه بر پلک‌ها عضلات صورت، بازو، پا و دیگر بخش‌های بدن را نیز درگیر می‌کند.
بیماری‌های عضلانی
افتادگی پلک می‌تواند یکی از علائم نوعی بیماری عضلانی ارثی به نام دیستروفی عضلانی اکولوفارنژیال باشد که بر حرکت چشم اثر می‌گذارد و باعث بروز اختلالات بلع میشود. افتادگی پلک بیماران جوان‌تر گاهی پی‌آمد بیماری گروهی از عضلات است، این بیماری با عنوان افتالموپلژی خارجی پیشرونده افتادگی هر دو پلک و مشکلات مربوط به حرکت چشم را به دنبال دارد و گاهی اوقات با علائم عضلانی دیگری همراه است که عضلات قلب یا گلو را درگیر می‌کند.
مشکلات عصبی
چون عصب‌های خروجی از مغز عضلات چشم را کنترل می‌کنند، ابتلا به عارضه‌هایی که به مغز یا عصب‌های جمجمه‌ای آن آسیب می‌زنند، نیز می‌تواند منجر به افتادگی پلک شود. از جمله این عارضه‌ها می‌توان به آسیب عصبی ناشی از دیابت مزمن، سکته مغزی، تومور مغزی و آنوریسم مغزی اشاره کرد آنوریسم مغزی به ورم کردن رگ‌های داخل مغز گفته میشود که برجستگی‌ای مانند خوشه انگور را به وجود می‌آورد. سندرم هورنر یکی دیگر از علل افتادگی پلک است که باعث کوچک شدن غیرعادی مردمک و از دست دادن توانایی تعریق میشود، سندرم هورنر نیمی از صورت را درگیر می‌کند. یکی از علل بسیار خطرناک سندرم هورنر توموری سرطانی است که در بخش فوقانی ریه‌ها قرار دارد.
مشکلات موضعی چشم
افتادگی پلک گاهی اوقات پی‌آمد عفونت یا تومور پلک، تومور داخل حفره چشم یا وارد شدن ضربه به چشم است.
علائم
پزشکان شدت افتادگی پلک را با انجام اندازه‌گیری‌های دقیق پلک و میزان گشودگی چشم ارزیابی می‌کنند. خودتان هم می‌توانید غربالگری مشکل افتادگی پلک را به سادگی با مستقیم نگاه کردن به تصویر خودتان در آئینه انجام بدهید. زمانی که در آئینه به چشمتان نگاه می‌کنید، بخش قابل ملاحظه‌ای از عنبیه (دایره رنگی چشم) باید بالای مردمک دیده شود و پلک نباید هیچ بخشی از مردمک را پوشانده باشد.
اگر افتادگی پلک داشته باشید، پلک افتاده میزان گشودگی چشم را کاهش می‌دهد و باعث میشود که چشم درگیر کوچکتر از حد عادی به نظر برسد. همچنین ممکن است چین پوستی که در حالت عادی بین پلک بالا و ابرو قرار دارد، از بین برود. اگر پلک افتاده مردمک را بپوشاند و دید را محدود کند، بیمار ناخودآگاه سعی می‌کند که این اختلال را با بالا بردن ابروها جبران کند. این حرکت موجب ابتلا به سردردهای تنشی میشود و ظاهری غیرعادی و متعجب به چشم‌ها می‌دهد. همچنین ممکن است بیمار برای این که بتواند از زیر لبه پایینی پلک ببیند، چانه‌اش را رو به بالا جمع کند و در امتداد خط بینی به پایین نگاه کند.
افتادگی پلک ساده با علائم دیگری همراه نیست. اما اگر پتوز پی‌آمد ابتلا به یک بیماری جدی باشد، بیمار با علائم دیگری که مرتبط با بیماری اصلی است، روبه‌رو میشود. برای مثال میاستنی گراویس باعث دوبینی، ضعف بازوها یا پاها و مشکلات گفتاری، تنفسی یا بلع میشود. تقریباً سی درصد از نوزادان دچار افتادگی پلک مادرزادی به مشکل انحراف چشم (استرابیسم) یا اختلال دیگری نیز مبتلا هستند که بر حرکت یا موقعیت چشم اثر می‌گذارد. چنانچه افتادگی پلک ناشی از سندرم هورنر باشد، مردمک چشم درگیر بیمار بیش از حد کوچک میشود.
زمان مراجعه به پزشک برای درمان افتادگی پلک
اگر افتادگی پلک با مشکلات زیر همراه بود، به سرعت به پزشک مراجعه کنید:
- اگر افتادگی پلک ناگهان ظرف چند روز یا چند ساعت ایجاد شد.
- اگر افتادگی پلک با دوبینی، ضعف عضلات صورت، ضعف بازوها یا پاها، مشکلات گفتار یا بلع یا سردرد شدید همراه بود.
- چنانچه پتوز با علائم عفونت چشم مانند درد و قرمزی چشم، تب، برآمدگی چشم یا دشواری در تکان دادن چشم همراه بود.
همچنین اگر افتادگی پلک به مرور زمان و به موازات بالا رفتن چشم ایجاد شده است و دیدتان را مختل کرده یا زیبایی صورت را به شدت خدشه‌دار کرده است، به پزشک مراجعه کنید.
اگر پلک‌های فرزند نوزادتان نامتقارن به نظر می‌رسد، یک چشمش کوچکتر از دیگری است یا کودک سرش را در وضعیتی غیرعادی نگه می‌دارد، مثلاً چانه‌اش را بالا می‌برد تا بتواند ببیند، از چشم‌پزشک یا متخصص اطفال وقت بگیرید.
تشخیص افتادگی پلک
اگر متوجه شدید که هر دو پلک بالایتان به مرور زمان افتاده است، احتمالاً افتادگی پلک‌هایتان صرفاً پی‌آمد بالا رفتن سن است. عکس‌های قدیمی معمولاً می‌تواند تاییدی بر تشخیص افتادگی پلک ساده باشد، چرا که نشان می‌دهد افتادگی پلک‌هایتان به تدریج شدیدتر شده است.
دیگر موارد افتادگی پلک را باید پزشک تشخیص بدهد. پزشک فرآیند تشخیص را با بررسی علائم بیمار شروع می‌کند و فقط به مشکل پلک توجه نمی‌کند. پزشک علائمی مانند علائم دوبینی، خستگی یا ضعف عضلانی، اختلالات گفتاری یا بلع، سردرد، گزگز یا بی‌حسی بخش‌های مختلف بدن را نیز مدنظر قرار می‌دهد. همچنین پزشک پرونده پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و سوالاتی درباره سابقه خانوادگی پتوز یا بیماری‌های عضلانی ارثی می‌پرسد.
سپس پزشک معاینه جسمی و عصبی انجام می‌دهد و چشم‌ها را به دقت معاینه می‌کند. اگر پزشک مشکلی غیرعادی پیدا کند، دستور انجام آزمایش‌های خاصی را می‌دهد. برای مثال اگر نشانه‌های مشکل عصبی وجود داشته باشد یا شواهدی دال بر وجود توده یا ورم داخل حفره چشم از معاینه چشم به دست بیاید، لازم است سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای) یا MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) انجام شود.
چنانچه بیمار دچار ضعف عضلانی یا دیگر علائم بیماری عضلانی باشد، پزشک دستور می‌دهد که آزمایش خون برای تشخیص میاستنی گراویس انجام شود. همچنین ممکن است تست تنسیلون انجام شود؛ تنسیلون نام تجاری دارویی به نام ادروفونیوم کلرید است که در ورید بیمار تزریق میشود. اگر بیمار به میاستنی گراویس مبتلا باشد، دارو ضعف عضلانی را برای چند دقیقه از بین می‌برد. نمونه‌برداری (بیوپسی) از عضله برای تشخیص مشکلات عضلانی نادرتر انجام میشود. پزشک بخش بسیار کوچکی از عضله را در عمل نمونه‌برداری برمی‌دارد و برای بررسی زیر میکروسکوپ به آزمایشگاه می‌فرستد.
درمان افتادگی پلک
درمان افتادگی پلک براساس شدت افتادگی و سن بیمار توسط پزشک متخصص مشخص میشود:
درمان بیماری
چنانچه ابتلا به بیماری عضلانی، مشکل عصبی یا مشکل موضعی چشم علت افتادگی پلک باشد، پزشک بیماری را درمان می‌کند. درمان بیماری گاهی اوقات موجب برطرف شدن مشکل افتادگی پلک میشود یا دست‌کم از تشدید آن جلوگیری می‌کند.
بوتاکس
همه بوتاکس را به عنوان روشی تزریقی برای از بین بردن چین و چروک‌ها و صاف و جوان کردن پوست می‌شناسند. در این تزریق از ماده‌ای به عنوان سم بوتولینوم استفاده میشود. سم بوتولینوم از همان میکروبی به دست می‌آید که باعث ابتلا به بوتولیسم، نوعی مسمومیت غذایی میشود. تزریق بوتاکس با هدف درمانی به منظور فلج کردن موقت عضلات انجام میشود. تزریق بوتاکس عوارض جانبی ناشی از مصرف این باکتری را به دنبال ندارد.
درمان افتادگی پلک صرفاً زمانی ضرورت می‌یابد که پلک آن‌قدر پایین بیفتد که بینایی را مختل کند. اگر افتادگی پلک آن‌قدر شدید باشد که بر قدرت دید بیمار اثر بگذارد، چشم‌پزشک به بیمار توصیه می‌کند که عضلات را با پشت مسواک برقی یا با استفاده از قطره چشمی تحریک کند. اگر این راهکارها موثر واقع نشود، تزریق بوتاکس دوره‌ای برای محکم کردن و کشیدن پوست یا عمل جراحی برای برداشتن پوست اضافی پلک انجام میشود. افتادگی پلک گاهی نتیجه تزرق بوتاکس دور چشم، به خصوص توسط افراد بی‌تجربه و غیرمتخصص است. وقتی اثر حداکثری بوتاکس تزریق شده زیر پوست از بین برود، این نوع افتادگی پلک نیز معمولاً ظرف سه تا چهار هفته برطرف میشود.
اثر تزریق بوتاکس غالباً موقتی است و درمان باید پس از گذشت سه تا چهار ماه تکرار شود. بسیاری از بیماران تزریق بوتاکس را راهکاری مقرون به صرفه می‌دانند، اما اگر در جستجوی راه‌حل دائمی‌تری هستید، می‌توانید با پزشک یا چشم‌پزشک برای انجام درمان مناسب مشورت کنید.
بلفاروپلاستی
اگر افتادگی پلک ناشی از پیری میدان دید را مسدود کرده باشد یا زیبایی ظاهری را به شدت تحت‌الشعاع قرار داده باشد، جراح پلاستیک معمولاً می‌تواند مشکل را با بالا بردن پلک اصلاح کند.
اگر نوزاد با افتادگی پلک مادرزادی شدید متولد شده باشد، پزشک احتمالاً توصیه می‌کند که جراحی اصلاحی به سرعت انجام شود، چون درمان زودهنگام خطر وارد شدن آسیب دائمی به بینایی را کاهش می‌دهد. اما چنانچه افتادگی پلک نوزاد خفیف‌تر باشد و دید را مختل نکرده باشد، پزشک توصیه می‌کند که جراحی اصلاحی پلک کمی دیرتر در بازه سنی 3 ـ 5 سال انجام شود. جراحی پلک در دوران کودکی تحت بیهوشی عمومی انجام میشود.
دلیل انجام دادن جراحی پلک
خاصیت کشسانی پوست پلک‌ها به موازات افزایش سن کاهش می‌یابد، عضلات و بافت‌های نگهدارنده نیز به تدریج ضعیف‌تر میشود و نیروی جاذبه نیز پلک‌ها را رو به پایین می‌کشد. چین‌های پوستی اضافی نیز در پلک‌های بالا و پایین ایجاد میشود.
بهترین متقاضی جراحی پلک فردی است که از سلامت عمومی مناسبی برخوردار است و انتظاراتی واقع‌بینانه از نتیجه عمل دارد. معمولاً ترجیح داده میشود که جراحی پلک بر روی بیماران مسن و میانسال انجام شود. بااین حال بلفاروپلاستی را می‌توان با توجه به ضرورت‌های درمانی بر روی بیماران جوان‌تر نیز انجام داد.
جراحی پلک با زیباتر کردن چشم‌ها، اعتماد به نفس بیمار را نیز افزایش می‌دهد. هرچند اثر عمل جراحی پلک بالا معمولاً ماندگار است، بااین حال ممکن است پلک مدتی بعد و در نتیجه بالا رفتن سن دوباره افتادگی پیدا کند. بااین حال به ندرت جراحی مجدد بر روی پلک پایین انجام میشود.
آمادگی قبل از جراحی پلک
مرحله اول برای آمادگی قبل از بلفاروپلاستی در تمام بیمارستان‌ها یکسان است. پس از آن که بیمار تصمیم به انجام جراحی پلک گرفت و درباره عمل با جراح پلاستیک مشورت کرد، معاینات زیر برای اطمینان از مناسب بودن عمل انجام میشود:
- بررسی پرونده پزشکی بیمار
- معاینه بالینی دقیق
- آزمایش‌های خون و ادرار لازم و بررسی‌های رادیولوژی
- متخصص بیهوشی بیمار را معاینه می‌کند و دستور انجام آزمایش‌ها یا عکسبرداری‌های دیگر را در صورت لزوم می‌دهد تا عوارض مربوط به بیهوشی به حداقل برسد.
پس از آن که اطمینان حاصل شد که جراحی پلک خطری برای بیمار ندارد، از بیمار خواسته میشود که اگر سیگاری است، سیگار را ترک کند و مصرف داروهایی را که خطر خونریزی را افزایش می‌دهد، قطع کند. بیمار باید فهرست کاملی از تمام داروهای تجیوزی و غیرتجویزی خود شامل مکمل‌ها و داروهای گیاهی را به پزشک ارائه دهد تا پزشک تعیین کند که آیا مصرف این داروها باید قطع شود یا خیر.
همچنین از بیمار خواسته میشود که از چند ساعت قبل از جراحی ناشتا باشد و دستورات پزشک درباره آمادگی قبل از جراحی را به دقت در روز جراحی رعایت کند.
توصیه میشود که بیمار بعد از جراحی پلک همراه داشته باشد. بیمار باید فعالیت‌های شغلی و اجتماعی‌اش را تا چند روز بعد از جراحی محدود کند. همچنین بیمار به هیچ وجه نباید چشم‌هایش را بمالد، کار سنگین انجام بدهد و شنا کند. از بیمار خواسته میشود که کمپرس سرد روی چشم‌هایش بگذارد و دیگر دستورات پزشک را به دقت رعایت کند. برخی بیماران بعد از جراحی دچار خشکی چشم می‌شوند. خشکی چشم به ندرت بیش از دو هفته ادامه دارد. اگر خشکی چشم بیش از دو هفته ادامه داشت، بیمار باید به پزشک مراجعه کند.
به علاوه کار عاقلانه این است که از قبل برای دوران بعد از ترخیصتان برنامه‌ریزی کنید تا بعد از عمل دچار مشکل نشوید.
عمل جراحی پلک
اگر عمل بر روی هر دو پلک بالا و پایین انجام شود، عمل تقریباً دو ساعت طول می‌کشد. این عمل با استفاده از بی‌حسی موضعی و داروی آرام‌بخش انجام میشود.
جراح پلاستیک معمولاً برش‌هایی را روی چین‌های طبیعی پوست پلک ایجاد می‌کند و عضله، بافت و چربی اضافی را بعد از ایجاد برش برمی‌دارد. بخیه‌های بسیار کوچکی روی خط برش زده میشود تا جای زخم بعد از عمل باقی نماند و جلب توجه نکند. بخیه‌های پلک بالا تقریباً یک هفته باقی می‌ماند. جراحی پلک پایین بسته به تکنیک به کار برده شده ممکن است به بخیه نیاز نداشته باشد. احتمال دارد پزشک جوانسازی با لیزر را بعد از عمل توصیه کند.
دوران نقاهت بعد از جراحی
ممکن است بعد از عمل درد داشته باشید و پلک(هایتان) بعد از جراحی ورم کند یا حتی پوست ناحیه جراحی کبود شود. این علائم قابل انتظار است و خودبه خود ظرف چند هفته از بین می‌رود. بافت همبند جای زخمی که در امتداد خط برش تشکیل میشود، به مرور زمان محو میشود، اما هرگز همرنگ پوست طبیعی نخواهد شد.
هرچند درد بسیار کم است، جراح پلاستیک مسکن برای مدیریت درد تجویز می‌کند.
اگر جراح پلاستیک از بخیه‌های غیرجذبی استفاده کرده باشد و درن برای جلوگیری از جمع شدن مایع و خون زیر خط برش گذاشته باشد، پزشک تاریخ کشیدن بخیه‌ها را تعیین می‌کند بخیه‌ها معمولاً در اولین جلسه بعد از عمل کشیده میشود.
جراح پلاستیک تعیین می‌کند که باید در بیمارستان بستری شوید یا تحت نظر باشید. وقتی اثر داروی بیهوشی از بین رفت و توانستید راه بروید، از بیمار خواسته میشود که با کمک پرستار یا تحت نظر او راه برود.
جراح پلاستیک یا متخصص دیگر قبل از آن که بیمار ترخیص شود، به او می‌گوید که چه مدتی باید استراحت کند و چه زمانی می‌تواند ورزش‌های سبک را دوباره شروع کند. هرچند منعی برای انجام دادن فعالیت‌های روزمره وجود ندارد، پزشک توصیه می‌کند که تا مدتی از انجام دادن کارهای سنگین خودداری کنید.
رعایت کردن توصیه‌های پزشک برای آن که دوران نقاهت بعد از جراحی پلک را بدون مشکل پشت سر بگذارید و بهترین نتیجه را از جراحی بگیرید، بسیار مهم است. بنابراین حتماً تمام سوالاتتان را قبل از مرخص شدن از بیمارستان از جراح پلاستیک بپرسید.
قبل از مرخص شدن از جراح پلاستیک معالجتان بپرسید که دوباره چه زمانی باید به کلینیک مراجعه کنید. اگر بعد از ترخیص در ناحیه برش احساس حرارت کردید و جای زخم قرمز شد یا اگر تب یا علائم دیگری داشتید که فکر می‌کنید نتیجه جراحی باشد، به سرعت با جراح پلاستیک تماس بگیرید.
نتایج جراحی پلک
چشم‌ها و خطوط تعریف کننده چشم پس از جراحی جوان‌تر و سالم‌تر به نظر خواهد رسید. شکی نیست که چشم‌های زیبا و شاداب اعتمادبه نفستان را افزایش خواهد داد.
ممکن است چند هفته طول بکشد تا نتایج جراحی پلک کاملاً مشخص شود. هرچند نتایج جراحی پلک ماندگار است، اما گذر عمر اجتناب‌ناپذیر است و هیچ‌گاه نمی‌توان آثار آن را کاملاً از بین برد. بهتر است از جراح پلاستیک درباره اقدامات احتیاطی که می‌تواند نتایج جراحی را ماندگارتر کند، راهنمایی بخواهید.
خطرات و عوارض احتمالی جراحی پلک
جراحی پلک به ندرت عوارض جدی به دنبال دارد. خطرات احتمالی جراحی پلک به شرح زیر است:
- خونریزی
- عفونت
- خشکی چشم
- تیره شدن پوست یا تشکیل شدن جای زخم غیرعادی روی پوست پلک
- بیمار به سختی می‌تواند چشم‌هایش را ببندد یا با ناهنجاری‌های دیگری روبه‌رو میشود.
- مشکلات بینایی
- عوارض ناشی از بیهوشی
هرچند تمام اقدامات ممکنی که پزشکی مدرن آنها را ارائه می‌دهد، برای پیشگیری از بروز این عوارض به کار برده میشود، به هیچ وجه نمی‌توان تضمین کرد که احتمال بروز این خطرات کاملاً از بین رفته است.
پیش‌آگهی
افتادگی پلک مشکلی درازمدت است. در صورتی که افتادگی پلک مادرزادی کودکان درمان نشود، اکثر این موارد پایدار خواهد بود و به موازات رشد کودک تشدید نخواهد شد. افتادگی پلک ناشی از بالا رفتن سن به تدریج بیشتر خواهد شد.
پیش‌آگهی افتادگی پلک در اکثر موارد خوب است. جراحی معمولاً افتادگی پلک مادرزادی کودکان و افتادگی پلک ناشی از پیری بزرگسالان را اصلاح می‌کند. چون جراحی اصلاحی در بعضی موارد باعث میشود که چشم‌ها کمی هنگام خواب باز بماند، قطره لوبریکانت چشمی برای استفاده قبل از خواب و جلوگیری از خشک شدن چشم‌ها تجویز میشود.